دوای بیست ساڵ لە پەسەندکردنی دەستووری فیدراڵی عێراق، کورد ئەمجارەش لەڕێگەی (٥٨) نوێنەرییەوە دەچێتە ناو ئەنجوومەنی نوێنەران بۆ خولی شەشەمی دوای پرۆسەی ئازادی، ئەو ئامادەییە لە ڕووی ژمارەوە کەمە، چونکە ناتوانێت ببێتە ڕێگر لەبەردەم دوو لە سێی دەنگی ئەندامانی، بەڵام لەئاستی پێگەی نەتەوەیی لە ئاستێکی گرنگی مێژوویی و یاسایی و سیاسی دایە. ئەم کاتە، کاتی بڕیار و بازدانە و پەیوەستە بە بەرژەوەندی نەتەوەیی و نیشتمانی، نەک بەرژەوەندی حیزبی و دەست کەوتی کەسی.

گەلانی عێراق بە کورد و عەرەب تورکمان و مەسیحی، لە ماوەی بیست ساڵەی ڕابردوودا، گەورەترین دەستووری وڵاتێکی فیدراڵی و دیموکراتییان پەسەند کردووە، بە باوەڕی ئەوەی کە دەستوور دەبێتە بنەمای هاوسەنگی نێوان نەتەوەکان، حیزبەکان، و دەسەڵاتەکان، بەڵام بەداخەوە بەشی زۆری ماددە پەیوەندیدارەکانی تایبەت بە ڕۆحی دەستوور تەنیا وەک ماددەیەکی نووسراو ماونەتەوە، حیزبە کوردستانییەکان لە هەموو خولەکانی هەڵبژاردن بەڵێن دەدەن بەڵام ئەرکی ئەمڕۆیان بە بەیانی سپاردوە، لە بەشدار بووی نووسینەوەی دەستوور و بنیاتنانەوەی عێراقی نوێ، دوای (20) ساڵ کورد بەردەوام لە مەیدانی داواکاری و مەیدانی ئۆپۆزیسیۆن بوون و بەشداربوو لە حکومەت لە بازنەیەکی بەتاڵ دەخولێتەوە.

ئێستا، کاتی ئەوەیە حیزبە کوردستانییەکان بە یەکەوە و بە تایبەتی پارتی و یەکێتیی بە دیدێکی نوێ دەستوور بکەن بە بەرنامەی کار، پەرلەمانتارانی کورد ئەو دەستوورە بگۆڕن بە بەرنامەی کار. ئەو ماددە دەستوورییانەی پەیوەندیدارن بە مافە نیشتمانییەکان، دەسەڵاتەکانی هەرێم، و فیدراڵیزم، ئەنجوومەنی فیدراڵی، دادگای باڵای فیدراڵی، مافەی هەرێمەکان، بودجە و مووچە، سامانە سروشتییەکان، هاوبەشی ڕاستەقینە و شەراکەت لە حوکمڕانی، گۆرێنی ڕوئیای ئێستا بۆ ڕوئیای بەشداری و هاوبەشی و شەراکەت.

ئەم ئەرکانە چۆن جێبەجێ دەکرێن؛

سەرەتا یەکخستنی ناوماڵی کورد، نێوماڵی کورد بە واتای دانانی پرەنسیپ و دیسیپلین، یاسا و ڕێکار، بەرنامەی کار و کاراکردنەوەی پەرلەمان و حکومەت، گێرانەوەی شکۆ بۆ هەرێم بەرامبەر دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی هەرێم، خاڵێکی تری زۆر گرنگ دەتوانم بڵێم لەسەرووی هەموویانەوەیە دەبێت پارتی و یەکێتیی ڕێک بکەون کارنامەی ڕێکەوتن و گێڕانەوەی متمانە و کاری هاوبەش لەسەر سێکوچکەی (هەولێر، کەرکووک، بەغدا) ئامادە بکەن، بە واتای یەکخستنی سیاسەتی یەکێتیی و پارتی لەسەر پرسە نیشتمانییەکان و پرسە ستراتیژییەکان، ڕێکەوتن لەسەر بەرنامەی کابینەی هاوبەش بۆ چوار ساڵ بۆ هەرێمێکی بەهێز، ئەم خواستەش بەبێ یەکخستنی ڕوئیا و بەرنامەی ڕێکەوتن لە سەر ئاستی هەولێر و کەرکوک و بەغدا بەدی نایەت. ئەم خواستە بۆ حیزبەکانی تریش ڕاستە ناکرێت داوای یەکڕیزی و لیستی یەکگرتووی هاوپەیمانی کوردستانیان لێ بکرێت  لە هەرێمی کوردستانیش نا دادی و ستەمیان بەرامبەر بکرێت، ئەگەر لەدەستەڵات بەشداربن دەبێت هەست بەوە بکەن بەشدارن، ئەگەر ئۆپۆزیسیۆنیش بن دەبێت بەپێی یاسا مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت و یاسا سەروەر بێت و مافەکانیان پارێزراو بێت، لەڕووی یاسایی و سیاسی و دارایی.

خاڵێکی تری زۆر گرنگ و جەوهەری دەبێت شکۆی هەرێمی کوردستان بپارێزرێت لەبەرامبەر باڵا دەستی دەسەڵاتی بەڕێوەبردن، ئەگەر ڕوونتر لەم بارەیەوە بدوێن بۆ ئەوەی پەیامەکە بگات، ئەنجوومەنی وەزیران (دەسەڵاتی جێبەجێکردن) بەردەوام هەوڵی داوە هەرێمی کوردستان لەناو خۆیدا بشارێتەوە قووتی بدات، کەدەڵیم هەرێمی کوردستان مەبەستم تەواوی دامەزراوەکانی هەرێمە بە خاک و خەلکەی و تەواوی دامەزراوەکان وحیزبەکان و ڕێکخراوەکانیشییەوە، چونکە بە سەرهەڵدان و دروست بوونی ناکۆکێکی ئاسایی لە بەڕێوەبردنی دەسەڵاتی جێبەجێکردن کاریگەری بۆ سەر تەواوی هەرێمی کوردستان دەبێت، ئەوە لە کاتێکدا دەبێت هەرێم بە هیچ ناکۆکێکی لەو جۆرە نەهەژێت، بەڕای بەندە تەنیا هیوا ئەوەیە شکۆی هەرێمی کوردستان بپارێزرێت بۆ ئەوەی بتوانێت شکۆی تاک و دامەزراوەکانی بپارێزێت، بەمەش هەم هەنگاوێکی گرنگە هەم بازدانێکی گرنگە بۆ نیشتمان سازی و نەتەوسازی وهەست کردن بە ئارامی و کۆتایی هێنان بە دوو بەرەکی و پەرتەوازەیی و دوو زۆنی، بۆ جێبەجێکردنی ئەم ئەرکانەش دوای کاراکردنەوەی پەرلەمان و پێکهێنانی حکومەتی هەرێم، دەبێت بیر لە کاری لە پێشینەی پەرلەمان و حکومەت بکرێتەوە لە ماوەیەکی زەمەنی کورتدا زەمینە سازی بکرێت بۆ جێبەجێکردنی دەقی ماددەی (120) دەستووری هەمیشەی عێراق ساڵی 2005 کەتێدا هاتووە (هەرێم دەستوورێک بۆ خۆی دادەڕێژێت، هەرەمی دەسەڵاتەکانی هەرێم و میکانیزمی بەکارهێنانی ئەو دەسەڵاتانە دیاری دەکات بە مەرجێک ناکۆک نەبێت لەگەڵ ئەم دەستوورەدا)، جێبەجێکردنی ئەم ماددەیە لە دەست کورد خۆیەتی بۆ پەسەند کردنی دەستووری هەرێمی کوردستان و بەهێز کردنی پێگە دەستووری و یاساییەکەی. لەسەر ئاستی ناوخۆو عیراق و جیهاندا.

بۆیە ئەگەرکورد و نوێنەرانی کورد بخوازن دەستووری عێراق بە شێوەیەکی ڕاستەقینە جێبەجێ بکرێت، دەبێت زۆر بە وریایی و بە دیدێکی  دەستووریانە ویاسایانەو سیاسیانە، پاڵپشت بەهێزی ناوماڵی کورد پێداچوونەوە بە خوێندنەوەی ئەو تایبەتمەندیانەدا بکەن کە لە دەستووردا ئاماژەیان پێدراوە (دەسەڵاتەکانی حکومەتی فیدراڵ، دەسەڵاتە هاوبەشەکان. دەسەڵاتەکانی هەرێم، دەسەڵاتە باس نەکراوەکان) ئەم ئەرکانەش بەشی زۆری دەکەوێتە سەر شانی مەتبەخی نوێنەرانی کورد لە بەغدا، بۆیە دەبێت پێش ئەوەی هی حیزبەکانی خۆیانین، دەبێت هی نیشتمان و مافی تاک بە تاکی کورد و پێکهاتەکانی تر و پارێزەری دەستوور بن و سنوورێک بۆ دەسەڵاتی جێبەجێکردنی فیدرالیش دابنێن بەرامبەر بە دەوڵەت، چونکە لە ماوەی ڕابردوو دەوڵەت کەمتەرخەم بوو لەبەرامبەر ئەو پێشێلکاریە دەستوورییانەی دەکران سەر مافی هاوڵاتیانی هەرێم و تەوای مافە دەستووریەکانی هەرێمی کوردستان، لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێکردنی فیدراڵەوە، بیرمان نەچێت پێکهاتەی شیعە و دەسەڵاتی جێبەجێکردن هەمیشە هەوڵی ئەوەیان داوە دەوڵەت بشارنەوەو قوتی بدەن.

بۆیە کەدەڵین کاتی بڕیار و بازدانە، مەبەستمان جێهێشتنی زمانی هەرەشەو زۆنکا و زلکاوی خۆ خۆری و ناکۆکی و بێ ڕوئیاییە، بۆ چالاکی سیاسی نوێ، بۆ گۆڕانکاری لە نوێنەرانی حیزبی بۆ نوێنەری نیشتمانی و نەتەوەیی.

ئەم خولە نوێیەی ئەنجوومەنی نوێنەران دەبێت بێتە مێژووی بازدان و یەکگرتوویی. ئەگەر لە دوای بیست ساڵ، کورد بتوانێت دەستووری عێراق بکاتە بەرنامەی کار و کردار، هێشتا سەرکەوتنە چونکە بژاردەکانی تریش بەبێ یەکێتیی ناو ماڵی کورد و یەک گوتاری نایەنە دی.

شاراوە نییە بژاردەی ترمان نییە بۆیە کاتی ئەوەیە کە دەستووری عێراق بکرێتە بەرنامەی فەرمی کار، نەک بەرنامەی فەرمی وشە و دروشم، خۆ خەڵەتاندن، بۆ ئەمەش دەبیت پەرلەمانی کوردستان کارا و دەنگ دلێر بێت خۆی لە دیلی دەست حیزبەکان ڕزگار بکات، ژووری کار دروست بکات و ژووری فراکسیۆنە کوردستانییەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران لەناو پەرلەمانی کوردستان بکاتەوە، بە هەماهەنگی پرۆژە یاساکانی پەیوەندیدار ئامادە بکات و متمانە و پشتیوانی شەقامی کوردیان بۆ دەستە بەر بکاتەوە، بەم هەنگاوانە پەرلەمان دەبێتە ماڵی یاسادانان و ماڵی هەمووان، ژووری کار لە پەرلەمانی کوردستان بۆ هەماهەنگی نوێنەرانی کورد لە بەغدا دەبێتە قەڵا وکۆتایی بە کۆمەڵی دیاردەی بێ بەرنامەیی دەهێنێت.

بۆیە لە ئێستادا کات درەنگە و لە بەرژەوەندی کوردستانیاندا نییە، پێویستە کورد داواکارییەکانی لە دووتوێی مانفێستۆیەکی ڕووندا ڕابگەێنێت و لەناو بەرنامەی کاری حکومەتی داهاتوو شوێنیان بکاتەوە و بیانکاتە مەرجی بەشدار بوون لە کابینەی حکومەتی فیدراڵی داهاتوو، دەبێت داوای زەمانەتی جێبەجێکردنی کارنامەکە بکات، بە پێچەوانەوە دەبێت لە نێوان مەغدوریەت و بەڵێن و سەرلێشێوای و بەشدار بووی لە حکومەت و ئۆپۆزیسیۆن بووندا خول بخواتەوە.

کۆ بەندی وتارەکەمان ڕێکەوتن و کاری پێکەویی و کاراکردنەوەی پەرلەمان و پێکهێنانی حکومەت و پەسەند کردنی دەستوور و واژۆ کردنی بەڵینامەی کاری هاوبەش و پێکهێنانی لیستی کوردستانی خاوەن بەرنامە، لە گوتە و هیواوە بکرێن بەکار و کردار، بەم هەنگاوەنەش پەیامی گەلی کوردستان دەگات بە گوێی تەواوی فراکسیۆنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران و گەلانی عێراق و تەواوی دۆستان و نەیارانی گەلی کورد.

بەپێچەوانەوە لە ئێستادا کەسمان براوە نییە، بە تاک بەتاکی هەرێمی کوردستان، بە سەرۆک و سەرکردەو حیزبەکانیشەوە، بەتایبەتی پارتی ویەکێتیی ، ئەگەر نەتوانن ژمارەو پێگە وخەباتی 100 ساڵەی گەلەکەمان بکەن بە هێز و ئیرادە بۆ تەرجەمەکردنی بەدەستهێنانی مافە ڕەواکانی. 

ئەم وتارە گوزارشتە لە رای نوسەر و جەماوەر نیوز لێی بەرپرس نیە